«རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»གི་རྩོམ་རིག་གི་དོན་སྙིང་།

«རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»གི་རྩོམ་རིག་གི་དོན་སྙིང་།

«རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»ཅེས་པའི་དེབ་འདིས་ང་ཚོར་སེམས་ཀྱི་ལོངས་སྤྱོད་གྱ་ནོམ་པ་ཞིག་བསྟབས་པ་མ་ཟད། དེབ་འདིས་བོད་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་གྱ་ནོམ་དུ་བྱས་ཏེ་རྩོམ་རིག་གི་འཕེལ་རྒྱས་ལའང་ནུས་པ་བཏོན་པས་ན། འདིར་ཐོག་མར་བཀའ་དྲིན་ཆེ་ཞུ་བ་ཡིན།

བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་ཁྲོད་ན་ལྷུག་རྩོམ་ཉམ་ཆུང་དུ་ཡོད་ལ། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་རྩོམ་རིག་ཁྲོད་ནའང་ལྷུག་རྩོམ་ནི་ཆེས་ཉམ་ཆུང་ངུར་ཡོད། ང་ཚོས་གནའ་རབས་རྩོམ་རིག་གི་དུས་དེབ་ཅིག་བསྒྲིགས་པའི་དབང་དུ་བཏང་ན། སྙན་ངག་དང་བརྩམས་སྒྲུང་ལ་ལག་ཐོགས་མི་དགོས་ཀྱང་། ལྷུག་རྩོམ་ནི་དངོས་གནས་རྙེད་དཀའ་བ་ཞིག་རེད། དེ་ལས་ཤེས་ཐུབ་པ་ནི་ལྷུག་རྩོམ་ནི་གསར་དར་གྱི་རྩོམ་ལུས་ཤིག་རེད། དེ་ལྟར་ལྷུག་རྩོམ་ལ་སྲོལ་རྒྱུན་མེད་པས་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་བའི་ནང་ལྷུག་རྩོམ་བོད་དུ་གསར་དུ་དར་ཀྱང་ལྷུག་རྩོམ་རྩོམ་ལུས་ཀྱི་འཕེལ་ཁ་དལ་བར་གྱུར་བ་རེད།

བོད་དུ་ལྷུག་རྩོམ་ཆེར་དར་བ་ནི་ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་ལོ་རབས་བཅུ་བ་དང་སྒོས་སུ་ལོ་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ནང་ཡིན་པ་འདྲ། རྩོམ་རེ་འགའ་མ་ཚད་པའི་དེབ་དུ་མ་ཞིག་ཐོན་སོང་། ཉེ་བའི་ལོ་བཅུའི་ནང་ལྷུག་རྩོམ་ལ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་འདིའི་རྒྱུ་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་ན། འདི་ནི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ལྟ་བར་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་བ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་སྙམ། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་རྩོམ་རིག་ཁྲོད་ཕྱི་ཚུལ་ནས་བལྟས་ན་ལྷུག་རྩོམ་དང་འདྲ་བའམ་ཆ་མཐུན་པ་ནི་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན། གནས་ཡིག་ལྟ་བུ། ཡིན་ན་ཡང་། རྩོམ་རིག་གི་སྒང་ནས་གཞིགས་ན་དེར་རྩོམ་རིག་རང་བཞིན་ཞན་ལ། མཛེས་རིག་གི་རིན་ཐང་དེ་བས་ཀྱང་ཞན། དེང་ང་ཚོས་བཤད་པའི་ལྷུག་རྩོམ་ནི་རྩོམ་རིག་གི་བདག་ཉིད་ཅན་གྱི་རྩོམ་རིག་ཅིག་ཡིན། དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ལས་འགོངས་པ་དང་། དེར་ཅིས་ཀྱང་རྩོམ་རིག་རང་བཞིན་ཡོད་དགོས་པ་ཡིན། དེ་བས་གནའ་རབས་རྩོམ་རིག་ཁྲོད་ལྷུག་རྩོམ་དཀོན་ཞེས་བཤད་པ་ཡིན། 

རྩོམ་རིག་གི་རིགས་སུ་གནས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་དེ་ནི་བོད་དུ་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་བའི་ནང་གཟོད་བྱུང་བ་རེད། དེའི་དཔེར་མཚོན་ལ་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི«རྐང་ལམ་ཕྲ་མོ»ཡོད། ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་བ་ནས་དེ་མཚུངས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་མང་བོ་བྱུང་ཏེ། བོད་དུ་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་དབུ་བརྙེས་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་། དེ་ཉིད་སྙན་ངག་དང་བརྩམས་སྒྲུང་གི་དོ་ཟླར་གཏན་ནས་མི་འོང་། དེའི་འཕེལ་ཁ་ཤིན་ཏུ་དལ་བ་རེད། གསར་དར་གྱི་ལྷུག་རྩོམ་དེའི་མཛེས་རིག་གི་རྟེན་གཞི་ནི་སྣང་བརྙན་སྙན་ངག་རིག་པ(形象诗学)ཡིན། སྣང་བརྙན་རིག་པ་འདི་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་བའི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་གྱི་རྩ་དོན་དང་མཛེས་རིག་གི་གཞི་རྟེན་ཡིན། སྙན་ངག་དང་བརྩམས་སྒྲུང་ལྷུག་རྩོམ་གང་ཡིན་ཡང་རྩོམ་ནང་ཕྱི་དོན་གྱི་ཆོས་གང་ཞིག་བཞེངས་བསྐྲུན་བྱས་ཏེ། དེ་ཉིད་གསལ་ལ་རྫོགས་པ་ཕྱི་དོན་བསྐྱར་མཚོན་གྱི་དོན་སྙིང་ཡོད་པ་ཞིག་ཏུ་ཡོང་དགོས། འདིའི་འབྲི་ཐབས་ནི་སྨོས་མ་དགོས་པར་ཞིབ་འབྲི་ཡིན།

ཞིབ་འབྲི་ཡི་ཐབས་འདི་བོད་ལ་མཚོན་ན་འབྲི་ཐབས་གསར་བ་ཞིག་ཏེ། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་རྩོམ་རིག་ནི་ཞིབ་འབྲི་རྩལ་དུ་འདོན་པའི་འབྲི་ཐབས་མིན་ལ། བསྐྱར་མཚོན་གྱི་རྩོམ་སྟངས་ལྷུར་ལེན་པ་ཡང་མིན་པས། ཐོག་མར་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཐད་ནས་ང་ཚོར་གསར་དུ་མགོ་འཛུགས་པའི་དཀའ་ཚེགས་ཤིག་ལ་གཏད་ཡོད། བརྩམས་སྒྲུང་ནི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ལྷུག་བརྗོད་ལ་འཁེན་ཆོག་པ་དང་། སྙན་ངག་ཀྱང་ཐ་ན་དུངས་པ་ཐད་ཀར་བརྗོད་པར་ཆོག་ཀྱང་། ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་བའི་སྐབས་ཀྱི་སྣང་བརྙན་སྙན་ངག་རིག་པ་ལྟར་ན་ལྷུག་རྩོམ་ནི་ལྗོངས(景)ཀྱི་ཞིབ་འབྲི་མ་གཏོགས་འཁེན་ས་དང་བརྟེན་ས་མེད་པས། འདི་ནི་ཞིབ་འབྲི་དང་བསྐྱར་མཚོན་གྱི་གསར་རྩོམ་སྲོལ་རྒྱུན་དང་མཛེས་རིག་སྲོལ་རྒྱུན་མེད་པའི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལ་མཚོན་ན་དོ་ཟློ་ཆེ་ཞིག་ཡིན། འདི་ལྟའི་དོ་ཟློ་ལ་ཡ་ལན་སྤྲོད་ཐུབ་མཁན་དང་དཀའ་ཚེགས་ཁྱད་གསོད་བྱེད་ཐུབ་པའི་རྩོམ་པ་པོ་ནི་ཤིན་ཏུ་དཀོན་པས། བོད་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ལྗོངས་ཞིབ་ཏུ་བྲིས་ཏེ་གསོན་ཉམས་ལྡན་པར་བྱས་པ་མ་ཟད། དེ་ཉིད་ཚོར་འདུ་དང་ཡང་རོ་གཅིག་པར་གྱུར་བའི་ལྷུག་རྩོམ་ནི་བགྲང་དཀའ་བར་གྱུར་བ་རེད།

གཅིག་དགུ་དགུ་བཅུ་ལོའི་ལོ་རབས་ནང་དུ། ཀྲུང་གོའི་ལྷུག་རྩོམ་ལ་འགྱུར་བ་བྱུང་སྟེ། ལྷུག་རྩོམ་ཆེན་པོ(大散文)ཞེས་བྱ་བ་ཞིག་བྱུང་སོང་། དེ་ནི་དོན་བརྗོད་ཀྱི་ཆ་ནས་རྒྱ་ཆེན་དོན་བརྗོད་ཁོ་ན་མ་ཡིན་པར་རྒྱ་ཆུང་དོན་བརྗོད་ཡིན་ཏེ། ཡང་དག་དང་བདེན་ལུགས་པས་ཀྱང་མི་དཀྱུས་མ་ཞིག་གི་ཙག་ཙིག་གི་འཚོ་བ་དང་ཐ་མལ་བའི་ཚོར་སྣང་འབྲི་བ་ཅན་ཞིག་དང་། འབྲི་སྟངས་ཀྱི་ཐད་ནས་ཀྱང་ཞིབ་འབྲི་བྱས་པའི་ཕྱི་རོལ་གྱི་ལྗོངས་རྣམ་ལ་བརྟེན་དགོས་པ་མིན་པར། དོན་གྱི་བྱུང་བ་ཆུང་ངུ་ཞིག་བརྗོད་ཆོག་ལ། རང་གི་སྐབས་འཕྲལ་གྱི་དྲན་ཚོད་ཐན་ཐུན་ཞིག་ཐད་ཀར་བརྗོད་ཀྱང་ཆོག་པས། སྣང་བརྙན་གྱི་སྙན་ངག་རིག་པས་ཕྱི་དོན་གསལ་རྫོགས་སུ་བྲི་བ་ལ་ཐོད་བརྒལ་བྱས་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན། དེ་ལྟའི་རང་དབང་དང་བྱུང་རྒྱལ་གྱི་རང་བཞིན་དེའི་སྟབས་ཀྱིས་རྩོམ་རིག་སྨྲ་བ་ལ་ལས“ལྷུག་རྩོམ་ཚད་ལྡན་དུ་གཏོང་བར་ངེས་པར་དུ་་ལྷུག་རྩོམ་ཆེན་པོའི་རྒྱ་ཡན་དང་རྫོབ་པའི(杂驳)ཆ་ལ་ལག་འཇོག་དགོས། རྩོམ་རིག་གི་དར་ཆེན་མཐོ་སར་འཕྱར་རྒྱུ་ནི་ཤིན་ཏུ་དགོས་ངེས་ཅན་རེད”①ཅེས་བཤད་མྱོང་ལ། དེ་བཞིན་སྐབས་དེར་ཚབ་མཚོན་གྱི་དོན་སྙིང་ཡོད་པའི་ཡུས་ཆིག་ཡུའུ་ཡི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ལའང་མི་འདོད་པའི་དགག་བཞག་བྱས་པ་དང་། ད་ཡིན་ཡང་འདིའི་སྐོར་གྱི་རྩོད་གླེང་ལ་ཆད་པ་མེད་པ་འདི་བྱུང་བ་ཡིན། 

རྩོད་གླེང་འདིའི་གང་འགྲིག་གི་བདེན་ལུགས་ཐད་ནས་ང་ལ་སྨྲ་བའི་སྤོབས་པ་བྲལ་ཞིང་། དེ་ཉིད་ང་ཚོར་དགོས་དོན་ཀྱང་མེད། འདིར་བཤད་འདོད་པ་ནི་ཀྲུང་གོའི་ལྷུག་རྩོམ་ལ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་། འཕོ་འགྱུར་འདིས་དངོས་བརྒྱུད་ཀྱི་ཤན་ཤུགས་ལས་བོད་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་ལ་མཐུན་རྐྱེན་འཛོམས་པོ་བྱུང་སྟེ། དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་ལོ་རབས་བཅུ་བ་ནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་འཕེལ་ཁ་དར་བར་གྱུར་ཏོ་ཞེས་པ་འདི་ཡིན། ཀྲུང་གོའི་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་བའི་ནང་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་འཕེལ་ཁ་སྔར་བས་དར་བའི་ཆ་ལ་ལྷུག་རྩོམ་ཚ་བོར་གྱུར་བ(散文热)ཞེས་སུ་བརྗོད་ལ། དེའི་ནང་དུ་ཡུས་ཆིག་ཡུའུ་ཡིས་མཚོན་པའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཡོད།

བོད་ཀྱི་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་ལོ་རབས་བཅུ་བ་ནས་འཕེལ་ཁ་མགྱོགས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁྲོད་དུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱིས་གཙོ་བོ་དང་རྒྱལ་བོའི་གོ་ས་བཟུང་ཡོད། དེ་བས། ངས་བོད་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་འཕེལ་རྒྱས་འདི་དང་ཀྲུང་གོའི་ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་བའི་ནང་གི་ལྷུག་རྩོམ་ཆེན་མོའི་འཕོ་འགྱུར་དང་སྒོས་སུ་ཀྲུང་གོའི་རྒྱའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་བར་དུ་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་འདུག་ཅེས་བཤད་འདོད་པ་ཡིན།

རྒྱའི་རྩོམ་རིག་སྨྲ་བ་དག་གིས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་བྱུང་བ་དེ་ཡུལ་བསྐོར་ལྗོངས་རྒྱུའི་བྱ་བཞག་དང་འབྲེལ་བར་བཤད་དེ། དེ་ནི་ང་ཚོས་ཀྱང་རྗེས་སུ་དཔོག་ཐུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་བྱུང་འཕེལ་གྱི་རྐྱེན་ཡང་ཡུལ་བསྐོར་ལྗོངས་རྒྱུ་དང་འབྲེལ་དམ་པར་ཡོད། མི་དམངས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཆུ་ཚད་མཐོ་རུ་ཕྱིན་པ་དང་འགྲོགས་ནས་ཡུལ་བསྐོར་དར་སོ་ཅན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་བ་ནི་ང་ཚོའི་མིག་མཐོང་ལག་ཟིན་དང་། རང་ཉིད་དེའི་དཔང་བོར་འགྱུར་བ་ཡིན། དེ་བཞིན་དུ་ལྗོངས་རྒྱུའི་ཟིན་ཐོ་ལ་བཟང་ངན་ཅི་རིགས་ཡོད་ཀྱང་། གང་ས་གང་དུ་ཡང་མཐོང་ཐུབ་སྟེ། སྐད་འཕྲིན་དུ་ཡོད་ལ། དུས་དེབ་ཏུ་ཡོད། སྙན་ངག་གི་རྣམ་པར་ཡོད་ལ་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྣམ་པ་ནི་དེ་དག་ལས་ཀྱང་མང་ཞིང་སྤུས་ཚད་ཀྱང་མཐོ། འཚོ་བའི་ཆུ་ཚད་ཇེ་བཟང་དང་། ལྗོངས་རྒྱུ་དར་བ། རྒྱའི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་སྟེང་ན་དཔེ་བལྟོས་རུང་བའི་མ་ཕྱི་ཡོད་པའི་སྟེང་བོད་མིར་རིག་གནས་ཀྱི་དུངས་པ་དང་། རིག་གནས་ཕྱིར་བལྟས་ཀྱི་སེམས་ཁམས་ནི་བོད་མིའི་སེམས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་ཡིན་པ་བཅས་ཀྱིས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་བོད་དུ་དར་བར་མཐུན་རྐྱེན་འཛོམས་ནས་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་། བོད་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་རིག་གནས་ཀྱི་ཆུ་ཚད་ནི་མི་མཉམ་སྟེ། ལ་ལ་ནི་ཟིན་ཐོ་ཙམ་ལས་རྩོམ་རིག་གི་རང་བཞིན་མེད་ལ། ལ་ལ་ནི་ལྗོངས་རྒྱུའི་བརྗེད་བྱང་ཙམ་དང་། ལ་ལ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆའི་འཚོལ་སྡུད་ཙམ་ལས་མཛེས་རྟོག་གི་རིན་ཐང་ཅང་མེད། རྩོམ་རིག་དང་མཛེས་རིག་གི་རིན་ཐང་ཞན་པས་རྩོམ་རིག་གིས་ཡིད་སེམས་འཕྲོག་པ་ཅན་ཉུང་ཞིང་། རིག་གནས་ཀྱང་ཕྱི་ཤུན་ཙམ་ལས་རིག་གནས་ཀྱི་ནང་སྙིང་དང་སྙིང་སྟོབས་སོགས་ཀྱི་ཐད་ན་བར་ཐག་གིས་ཆོད་ནས་འདུག ཐ་ན་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ངོ་སྤྲོད་ཀྱང་རགས་མོ་དང་ཀུན་ཤེས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ཙམ་ལས། མ་ཤེས་པ་ཤེས་པར་བྱེད་པ་དང་། ཤེས་པ་ཞིབ་ཚགས་སུ་གཏོང་བའི་ཤེས་བྱའི་རང་བཞིན་གྱིས་ཞན་ཞིང་། བགྲོད་སའི་གནས་ལའང་ཚེགས་མེད་དུ་ཐོན་པ་དང་། མང་པོ་བགྲོད་མྱོང་ས་ཡིན་པས་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་བཤད་དཀའ།

ལྷུག་རྩོམ་དང་སྒོས་སུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་གནས་བབ་འདི་འདྲའི་འོག་ནས། ད་ཐེངས་བྱ་བའི་དགོས་དབང་གིས་གངས་དབང་གི«རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»ལ་ཐེངས་གཅིག་ལྟ་དགོས་བྱུང་བ་ལ། ང་རང་ལ་གཅིག་ནས་ཤེས་བྱའི་ཐོབ་བྱ་མང་བོ་ཞིག་ཐོབ་ལ། གཉིས་ནས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ལྟ་བ་དང་། དེ་འབྲེལ་གྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ངོས་ཟིན་གྱི་ཐད་ནས་ཀྱང་གསར་མཐོང་དང་བློ་བསྐྱེད་མང་བོ་ཞིག་ཐོབ་བྱུང་། གཤམ་དུ«རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»གི་དགེ་མཚན་དུ་མ་ཞིག་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ལ།

གཅིག «རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»གི་བགྲོད་བྱའི་ཡུལ་ལ་བས་མཐའ་ཡི་དགེ་མཚན་མཆིས་པ།

མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གང་ཡིན་ཡང་བགྲོད་བྱའི་གནས་དེ་འཕྲུལ་རྟའམ་རྐང་བས་བགྲོད་དགོས་ས་ནི་མང་ཤོས་རེད། དེ་དག་ནི་བོད་མི་ཕལ་ཆེར་ལ་མཚོན་ན་སོང་མ་མྱོང་བ་ཏག་ཏག་རེད། དེ་བས། དེ་དག་གི་བཀོད་པ་དང་། ལོ་རྒྱུས་དང་། དམངས་སྲོལ་སོགས་བཤད་པ་ལ་རྩོམ་རིག་རང་བཞིན་མེད་པའི་དབང་དུ་བཏང་ཡང་། ཤེས་བྱ་གསར་བ་རྐྱང་རྐྱང་གིས་རྩོམ་ལ་རིན་ཐང་ཆེས་ཆེར་བསྐྲུན་ནས་ཡོད། དཔེར་ན། རྒྱལ་རོང་དམུ་རྡོའི་སྐོར་ནས་དང་། ཡང་ན་ཕིན་ཝུའུ་རྫོང་གི་སྐོར་ནས་བྲིས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་ལྟ་བུ། འདི་གཉིས་གསལ་བྱེད་དཔེ་ཡི་ཚུལ་དུ་བཤད་པ་མ་གཏོགས། དེབ་ནང་གི་རྩོམ་ཕལ་ཆེར་དེ་འདྲ་རེད། སྐུ་འབུམ་ནི་ཚང་མ་སོང་མྱོང་ས་ཞིག་ཡིན་པ་བཤད་མ་དགོས། ཡིན་ན་ཡང་། ང་ཚོ་མང་ཤོས་ནི་སྐུ་འབུམ་ཁོ་ན་ལ་ཕྱིན་པ་ཙམ་དང་ཁོའི་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་པ་ཙམ་ཡིན་སྲིད། ཡིན་ཡང་། ཤར་ཙོང་ཁའི་ཡུལ་ནས་འདི་ལྟར་དྲན་ཞེས་པར་འཁོད་པའི་མ་ཡུམ་བཞུགས་སའི་སོ་བ་སྐྱིད་ཟེར་བའི་གྲོང་ཚོ་དང་། བཀའ་བརྒྱུད་དགོན་དང་། ཆུ་དཀར་རི་ཁྲོད་སོགས་ནི་ང་དང་ང་འདྲ་བ་ལ་མཚོན་ན་རྣས་གོ་ཡང་མ་མྱོང་བ་རེད། རྩོམ་ཕལ་ཆེར་ལ་འདི་ལྟའི་གསར་བ་དང་སོ་མ་མ་གོ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པས། «རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»ཅེས་པའི་དེབ་འདིའི་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་བྱའི་རིན་ཐང་གཅིག་པུས་ཀྱང་དཔེ་ཆའི་རིན་ཐང་གཞལ་མེད་དུ་བྱས་ཡོད། ད་དུང«ཕ་ལྟར་འགྱིངས་པའི་གངས་ཏི་སེ་དང་མ་ལྟར་བཞུགས་པའི་མཚོ་མ་པང»ཡང་དེ་ལྟ་སྟེ། མི་ལ་དང་ནྰ་རོ་བོན་ཆུང་གི་ལོ་རྒྱུས་ངག་རྒྱུན་གྱི་གནས་དུ་མ་ལ་ངོ་སྤྲད་པ་ནི་ཁོའི་རྩོམ་འདི་ཐེངས་དང་པོ་ཡིན་སྲིད།

གཉིས། སྐྱེས་ཆེན་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་ཚགས་སུ་བྱས་ཏེ་གབ་པ་མངོན་དུ་ཕྱུང་བ།

དཔེ་ཆའི་ནང་དུ་རྫ་དཔལ་སྤྲུལ་དང་འཇུ་མི་ཕམ་གཉིས་ལས་སྐྱེས་བུའི་ལོ་རྒྱུས་བྲིས་པ་ཕལ་ཆེར་མེད་པ་འདྲ། སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་མཁས་ཆེན་འདི་གཉིས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་སློབ་ཁྲིད་ཀྱི་ནང་དོན་དུ་ཅིས་ཀྱང་གྱུར་བ་ཡིན་ལ། ཁོང་གཉིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམ་ཐར་ལ་སློབ་ཁྲིད་ཀྱི་དགོས་དབང་གིས་མཇལ་བ་མ་ཟད། སྐལ་བ་བཟང་བོ་ཞིག་གིས་རྣམ་པ་གཉིས་ཀྱི་འཁྲུངས་ཡུལ་དང་འཚོ་བཞུགས་བྱས་སའི་གནས་དེ་དག་ལ་མཇལ་ཡང་མྱོང་། རྩོམ་ནང་གི«རྫ་འགོའི་ལ་བཙས་དང་རྫ་འདབས་ཀྱི་དར་ལྕོག»ལ་བལྟས་དུས། རང་ལ་ལོ་རྒྱུས་རྣམ་ཐར་ལ་ངེས་ཤེས་སྐྱེས་པ་མ་ཟད། མ་གོ་མ་ཐོས་པའི་ཞིབ་ཕྲའི་ཤེས་བྱ་མང་པོ་ཞིག་སྦྱིན་ཏེ་ལོ་བརྒྱའི་ཟས་རྙེད་པ་ལྟ་བུའི་དགའ་བ་གནོན་མི་ཐུབ་པ་འབྱུང་བར་བྱས་སོང་། ད་དུང་འདན་ཁོག་སྐོར་གྱི་རྩོམ་དེའི་ནང་ནས་རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལ་འབྲལ་ཐབས་མེད་པའི་རྒྱུ་ཆ་གལ་ཆེན་རབ་རྟོག་བརྩམས་སྒྲུང«གཏམ་པདྨའི་ཚལ་གྱི་ཟློས་གར»སྐོར་གྱི་ཤེས་བྱ་ཞིབ་ཕྲ་མང་པོ་ཞིག་ཐོབ་བྱུང་། དེ་དང་འདྲ་བར་ད་དུང«ཤར་ཙོང་ཁའི་ཡུལ་ནས་འདི་ལྟར་དྲན»ནང་བཀོད་པའི་རྗེ་ཙོང་ཁ་བའི་དབུས་ལམ་གསལ་བཤད་བྱས་པ་གཅིག་པུར་ཡང་གབ་པ་མངོན་ཕྱུང་གི་དགེ་མཚན་དང་རིན་ཐང་ཇི་འདྲ་ཆེ་ཨང་།

སྤྱིར་ན«རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞིག་ཡིན་ཡང་། རྩོམ་གྱི་ཤེད་ཆེ་ས་དེ་ལོ་རྒྱུས་ཐད་ལ་ཡོང་ནས་ཡོད་ཀྱང་། འདི་དེབ་ཀྱི་དགེ་མཚན་གཙོ་བོ་རེད། དེ་བས་རྩོམ་རིག་གི་རིན་ཐང་ཉུང་ཡང་། རིག་གནས་སྙིང་སྟོབས་ཀྱི་རིན་ཐང་ཉུང་ཡང་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་བྱ་དེ་དག་གི་རིན་ཐང་གིས་དེ་འདྲའི་སྐྱོན་ཆ་ལ་ཡོ་བསྲང་ཐོབ་ཐུབ་པ་མ་ཟད། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་ཐ་ན་དེ་ལས་ལྷག་པའི་རིན་ཐང་ཞིག་བསྐྲུན་འདུག་ཅེས་བཤད་ཆོག རྒྱུ་མཚན་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་བྱའི་རྒྱུ་ཆ་དེ་དག་ནི་དེ་འདྲའི་རྙེད་དཀའ་བས་སོ། །

གསུམ། རྩོམ་རིག་རང་བཞིན་ནམ་མཛེས་རྟོག་རང་བཞིན།

༡ རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་རང་ཉིད་ལྷུག་རྩོམ་ཆེན་མོའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་དང་། ལྷུག་རྩོམ་ཆེན་མོ་ནི་སྒྱུ་རྩལ་དང་རྣམ་པ་ལ་དེ་འདྲའི་དང་དོད་མི་བྱེད་པ་ཞིག་ཏེ། ལ་ལས་ནི་སྙན་ངག་མ་ཡིན་ལ། བརྩམས་སྒྲུང་མ་ཡིན་ལ། ཟློས་གར་ཡང་མ་ཡིན་པ་ནི་ལྷུག་རྩོམ་མོ་ཞེས་ཀྱང་བཤད་ལ། ཡང་ལ་ལས་རྩོམ་པ་པོས་ཞིབ་འཇུག་གི་འབྲས་བུ་དེ་སྒྱུ་རྩལ་ཅན་དུ་བྱས་ཏེ་མཚོན་པ་ཞེས་དང་། ཀྲིག་ཙོ་རིན(周作人)གྱིས་སྒྱུ་རྩལ་དཔྱད་རྩོམ་ཞེས་ཀྱང་བྱ་བས་ན། ལྷུག་རྩོམ་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་རང་བཞིན་དེ་སྤྱི་བམ་ཞིག་རེད། ཡིན་ན་ཡང་། གང་ལྟར་རྩོམ་རིག་གི་རྩོམ་ལུས་ཤིག་ཡིན་པས། རང་ལ་རྣམ་གཞག་དང་རྩོམ་རིག་ཡིན་བྱེད་ཅིག་ཅིས་ཀྱང་ཡོད་ངེས། «རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»ནང་དུ་རྩོམ་པ་པོ་རང་གི་ཞེན་དོན་དེ་མི་རིགས་རིག་གནས་ཀྱི་འགྱུར་བ་ལ་གདུང་ཞེན་དྲག་པོ་བཅིངས་པ་དང་། མི་རིགས་རིག་གནས་ཀྱི་རྩད་ཞིབ(寻根)ལ་སེམས་ཤུགས་ཆེན་པོ་བཅིངས་པ་དང་། མི་རིགས་རིག་གནས་ཀྱི་འབྱུང་འགྱུར་ལ་ཤི་མིག་དུར་ཁུང་ནས་ལྟ་བའི་ཡུལ་ཅན་གྱི་ཞེན་བློ་དྲག་པོ་དེས་རྩོམ་རེ་རེ་ལས་ང་ཚོས་གདུང་ཞེན་དྲག་པོ་ཞིག་མྱོང་ཐུབ་པ་དང་། རྩོམ་རེ་རེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆའི་འཚོལ་སྡུད་ཙམ་ཞིག་དང་། ཞེན་པའི་མ་བསླད་པའི་བར་མའི་ལྟ་བཤེར་རྐྱང་བ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་ཡིད་ལ་བརྣག་པའི་དོན་གང་ཞིག་གིས་རྩོམ་པ་པོ་མནར་ནས་ཡོད་པ་དེས་ཚོར་འདུས་ཕྱུག་པའི་དབྱངས་གསལ་གྱི་ཕུང་བོ་ཞིག་དང་། དེའི་རྒྱབ་ནས་གདུང་ཞེན་རྒྱས་པའི་མི་བུ་ཞིག་མཐོང་ཐུབ། དེ་ནི་རྩོམ་རིག་གི་བདག་ཉིད་དུ་གྲུབ་པའི་བརྩེ་དུང་ཞེས་པ་དེ་ཡིན། འདི་ལྟའི་བརྩེ་དུང་འདི་རྩོམ་རིག་གི་གྲུབ་བྱེད་དང་། རྩོམ་རིག་གི་རྩ་བའི་རང་བཞིན་ཡིན། 

༢ དེར་མ་ཟད། རྩོམ་གྱི་བར་གསེང་ཀུན་ཏུ་ལྗོངས་ཀྱི་བཀོད་པ་འབྲི་བ་ཡོད་པ་དང་། དེ་དག་ནི་ཚིག་ཉུང་ཞིང་དོན་འདྲིལ་བ། གནད་དུ་བསྣུན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དེས་ང་ཚོར་མཛེས་རྟོག་གི་སིམ་ཚོར་སྦྱིན་པར་འགྱུར་ལ། ཡང་ལར་སྙན་ཚིག་བེད་སྤྱོད་ཀྱིས་ཚིག་གི་བསྟན་དོན་ཀློང་ཡངས་སར་བརྐྱངས་པ་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་རྩོམ་ལ་རྩོམ་རིག་གི་རང་བཞིན་བསྒྲུབས་ནས་ཡོད། དཔེར་ན། “ཁོག་སྟོད་ལ་གྱོན་པའི་ཕུ་ཐུང་རིང་ལ་སྒྲོག་གུ་གཡས་ལོགས་སུ་སྒྲོག་དགོས་ལ་གོང་བར་གོས་ཆེན་སེར་པོ་ཡིས་བརྒྱན་ཡོད། སྐེད་རགས་ནི་མདོག་གཅིག་ཅན་ཏེ་སེར་པོ་དང་ལྗང་ཁུ་གཙོ་བོར་བྱེད་ལ་སྐེད་རགས་འཆིང་དུས་སྣེ་གཉིས་ཀྱི་ཚར་བུ་གཡས་གཡོན་དུ་ཐུར་དུ་དཔྱངས། དོར་མ་དང་ལྷམ་ནི་བོད་ཁུལ་གཞན་དག་དང་གཅིག་པ་རེད”ལྟ་བུའི་ཞིབ་འབྲིའམ་བཀོད་འབྲི་མང་དུ་ཡོད་པས། རྩོམ་ལ་རྩོམ་རིག་གི་མཛེས་པ་འབྱིན་བྱེད་ཀྱི་རང་མཚན་དང་སྣང་བརྙན་ཡོད་པར་གྱུར།② ད་དུང«ཤར་མི་ཉག་རིང་མོར་དལ་གྱིས་བསྐྱོད»ནང་ཐང་སྟོང་རྒྱལ་བོའི་ལྕགས་ཟམ་གྱི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འབྲི་བྱས་ཡོད་པ་ལྟ་བུ། རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་ལས་བཤད་ན། ཞིབ་འབྲི་ལས་ཐོན་པའི་རང་མཚན་དང་ཕྲ་རབ་ནི་རྩོམ་རིག་གི་ཕྲ་ཕུང(细胞)ཡིན་ཟེར། ལར་རྒྱས་པའི་ཞིབ་འབྲི་མ་ཡིན་པའི་སྙན་ཚིག་གིས་དོན་གང་སྙན་ངག་ལྟར་དོན་ཀློང་ཡངས་སར་འབྱམས་པར་བྱས་པས་ཀྱང་རྩོམ་རིག་དང་མཛེས་རིག་གི་རང་བཞིན་མངོན་ཡོད་དེ། ལི་ཆུའི་འགྲམ་ངོགས་ཀྱི་བྲག་རྩར་མུ་ཏིག་ནགས་ནང་ལ་གཏོར་བ་ལྟ་བུའི་དགོན་སྡེ③ཞེས་འབྱུང་བ་ནི་དཔེ་ཙམ་མ་ཡིན་པར་སྙན་ངག་གསར་བས་བཤད་པའི་ཡིད་བརྙན་དངོས་རེད།

བཞི། བརྩེ་དུང་ལ་ཚོད་འཛིན་པ།

རྩོམ་ལ་སྤྱིར་གདུང་ཞེན་དང་བརྣག་སེམས་དྲག་པོ་ལྡན་པས་ཚོར་འདུས(感情)ཕྱུག་པ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་པ་གོང་ནས་བཤད་པ་ལྟར་ཡིན་ཡང་། རྩོམ་པ་པོས་དེ་འདྲའི་གདུང་ཞེན་དྲག་པོ་དེ་རྩོམ་ནང་མངོན་དུས། བྱེ་བྲག་གི་ཚིག་གྲུབ་རེ་རེ་ལ་ནམ་ཡང་ཚོད་འཛིན་བྱས་ཡོད་པ་ནི་དངོས་གནས་དགའ་འོས་པ་དང་བསྔགས་འོས་པའི་གནས་རེད། རྩོམ་རིག་ལ་བློ་སྦྱོང་མེད་པ་ཞིག་ཡིན་ན། རིགས་ཀྱི་གདུང་ཞེན་འདི་ཡིད་འདྲེན་བྱེད་ཅིག་དང་། གཞན་གྱི་གཅེས་སློང་བྱེད་ཅིག་ཏུ་བྱས་ནས་དེ་ཉིད་ལ་ཚོད་འཛིན་བྱེད་མི་ཐུབ་པས། རྩོམ་ཀློག་ཚེ་དོག་མི་བདེ་བ་་ཞིག་ཏུ་བྱེད་པ་ཡིན། 

ལྔ། ཚིག་སྦྱོར་བདེ་བ།

ད་དུང་རྩོམ་གྱི་བཟང་ཆ་ཞིག་ནི་ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་དེ། ཚིག་སྦྱོར་བདེ་བ་དང་རོལ་དབྱངས་ཀྱི་མཛེས་པ་ཡོད་པས་བཏོན་ན་ཁར་བདེ་ཞིང་སྐྱིད་པོ་ཡིན་པ་ནི་ཚིག་ལ་དགའ་བ་དག་གི་ལོངས་སྤྱོད་ཅིག་ཡིན་པ་དང་། འདི་ཙམ་གྱིས་བོད་ཀྱི་ཀློག་པ་པོའི་ཡིད་དབང་འདྲེན་པ་ནི་སྨོས་མ་དགོས་པ་ཞིག་རེད། ལྷུག་རྩོམ་གྱི་སྐད་ཆའི་ཐད་ན་ད་དུང་ཐ་སྙད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་དེ་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་གསར་བ་མང་དུ་ཡོད་པ་དང་། ཡང་ཐ་སྙད་མང་པོ་ཞིག་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་སྐད་མ་ནོར་བ་ཡིན་པས། རྩོམ་ལས་བོད་སྐད་རྣལ་མའི་རྩམ་དྲི་མྱོང་ཐུབ་པ་འདི་རྩོམ་རིག་གི་ལོངས་སྤྱོད་རོ་བརྒྱ་བ་ཞིག་ཡིན། ལ་ལས་རྩོམ་པ་པོ་ཞིག་ཡིན་ན་ཁོའི་རྒྱུད་ན་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཆའི་ཚིག་མཛོད་ཅིག་ཡོད་དགོས། ཁོས་བེད་སྤྱོད་བཏང་བའི་ཐ་སྙད་གང་ཞིག་དེ་ནི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁྲོད་ན་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་པ་ལྟར་རོ། རྩོམ་རིག་སྐད་ཆའི་ཐད་ནས་ད་དུང་རྩོམ་གྱི་ཚིག་སྣ་ཐུང་བ་འདི་ཡང་གཞན་ལ་མེད་པའི་ཡོན་ཏན་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏེ། ཚིག་སྣ་ཐུང་བ་དེས་རྩོམ་ངོས་གཙང་བ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་བ་མ་ཟད། ཀློག་པ་པོར་རང་རྩོམ་ནང་ཞུགས་པའི་དབྱིངས་ཞུགས(在场感)ཀྱི་ཚོར་སྣང་དྲག་པོ་སྟེར་བར་འགྱུར་བས། རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རྨད་བྱུང་གི་ཡོན་ཏན་ཞིག་ཡིན།

མཐར། རྩོམ་པ་པོ་གངས་དབང་གིས་ལྷུག་རྩོམ་དེབ་གསུམ་པོ་འབྲི་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད་ནས་དཀའ་བ་བློས་མི་ཤོང་བ་ཞིག་སྤྱད་པ་དེར། དེ་མཐུན་གྱི་འབྲས་བུ་གཡུར་དུ་ཟ་བ་བླངས་ཡོད་ཅེས་མགྲིན་པ་གཟེངས་སུ་བཏེགས་ཏེ་བཤད་པ་ཡིན། དེས་བོད་ཀྱི་ཀློག་པ་པོ་དག་ལ་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དང་རྩོམ་རིག་གི་ལོངས་སྤྱོད་ཟད་མི་ཤེས་པ་ཞིག་བསྩལ་བ་དང་། བོད་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཐད་མཛད་རྗེས་མི་དམན་པ་བཞག་ཡོད་པ་རེད་ཅེས་ཀྱང་ངོ་གནོང་མི་དགོས་པར་བཤད་པ་ཡིན། དེ་བས་ན། མཇུག་མཐར་ཡང་བསྐྱར་གོང་བཀུར་དང་བཅས་བཀའ་དྲིན་ཆེ་ཞུ་བ་ཡིན། རྩོམ་དེབ་གསུམ་པོ་འདིས་བློ་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་འབྲས་བུ་ཆེན་པོ་བླངས་ཡོད་པ་དང་། ལྷག་པར་ཏུ་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་རྨང་གཞི་དེ་འདྲའི་བརྟན་པོ་ཡིན་པ་དང་། གསར་རྩོམ་གྱི་ཉམས་མྱོང་དེ་འདྲའི་འཛོམས་པོ་ཡིན་པའི་སྟེང་ནས་ངས་བུ་རེ་བ་ཅན་ལ་རེ་བཞག་གི་ཚུལ་དུ་རེ་བ་ཞིག་ཞུ་ན་ཤིན་ཏུ་འདོད། གཅིག་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་བཞིན་དུ་རྩོམ་གྱི་རིག་གནས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལ་སྔར་བས་ཤུགས་ཆེན་པོ་རྒྱག་པ་སྟེ། རིག་གནས་མིའི་རིག་པའམ་མི་རིགས་རིག་པ་ཡང་སྐད་བརྡ་རིག་པ་སོགས་ཀྱི་རིག་གཞུང་གིས་ཟུར་བརྒྱན་ནས་རིག་གནས་ཀྱི་རྫོང(文化品位)སྟུག་པོར་བྱས་པའི་སྒོ་ནས་ཤེས་རབ་ཀྱི་མཛེས་པ(智性美)ལྡན་པ་དང་། གཉིས་ནས་ལྗོངས་དང་ཆ་བྱད་སོགས་ལ་སྔར་བས་ཞིབ་འབྲི་ཐོབ་ཏེ། རྩོམ་གྱི་རང་མཚན་རང་བཞིན་དང་སྣང་བརྙན་རང་བཞིན་འབུར་དུ་དོད་ནས་རྩོམ་རིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་རང་བཞིན་ལ་མཐོར་འདེགས་ཐོབ་སྟེ།④ ད་ཡོད་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ནས་གྲུབ་འབྲས་སྔར་བས་ཀྱང་གཡུར་དུ་ཟ་བ་ལེན་ཐུབ་པར་ཤོག་ཅེས་ཞུ་བའོ། །